ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΜΟΥΣΙΚΗ ΚΑΙ ΡΟΚ

του Δημήτρη Μπουντούρη

Κάποιοι από μας σίγουρα έχουμε βρεθεί σε κάποιο χωριό και ανήμερα κάποιας μεγάλης γιορτής – συνήθως όταν γιορτάζει η εκκλησία του χωριού- έχουμε ακούσει live παραδοσιακή δημοτική μουσική.
Κάποιων άλλων η καταγωγή είναι τέτοια που μεγάλωσαν ακούγοντας τον παππού ή τον πατέρα τους, να τραγουδάει κάποιο δημοτικό σκοπό.
Τέλος κάποιοι άλλοι παραβρέθηκαν σε γάμο όπου έτυχε οι συμπέθεροι να είναι μερακλήδες και άκουσαν διαμάντια της δημοτικής μουσικής παράδοσης.
Η ουσία είναι ότι όλοι μας, κάπου κάποτε, έχουμε σιγοτραγουδήσει ή ψιλοχορέψει κάποιο δημοτικό σκοπό.
Για μένα η δημοτική μουσική – αν και κάποτε ήμουν πολέμιος- αποτελεί την έκφραση του συναισθηματικού κόσμου του Έλληνα. Και αν το προχωρήσω λίγο παραπάνω το δημοτικό τραγούδι είναι για την Ευρώπη, ότι το blues του Νότου για το US. Αν θα υπήρχε κάποια μουσική που μπορεί να το πλησιάσει αυτή είναι η Κέλτικη αλλά αυτό αποτελεί χωριστό κεφάλαιο ανάλυσης.
Οι ρίζες της Ελληνικής παραδοσιακής μουσικής ανάγονται στη βυζαντινή περίοδο και στην αρχαιότητα. Περνώντας από διάφορες φάσεις εξέλιξης, αποτυπώνοντας τις κοινωνικές συνθήκες της κάθε εποχής, βελτιώθηκε, εξελίχθηκε και έφτασε στην τελική του μορφή.
Είναι η μουσική που γράφτηκε από τον λαό για τον λαό. Λόγια τραγουδιστά, λόγια απαγγελτικά. Πίσω από κάθε κατάσταση και ένα τραγούδι, πίσω από κάθε τραγούδι και ένας δημιουργός. Αποτύπωση της καθημερινότητας με αυτοσχέδια μουσική και λόγια της στιγμής που στη συνέχεια γράφτηκαν σε χαρτί και εμπλουτίστηκαν με μουσική.
Ο χώρος του Bill όμως, δεν είναι για μεγάλα άρθρα χωρίς μουσική επένδυση, αλλά ούτε και για δημοτική μουσική οπότε θα αναφερθώ σε ένα άτυπο top -10 παραδοσιακών τραγουδιών (χωρίς σειρά προτίμησης) που διασκευάστηκαν υπέροχα κατ’ εμέ, από ελληνικά κυρίως ροκ συγκροτήματα ή τραγουδιστές. Περιόρισα τα έτη μέχρι την δεκαετία του 90 για ευνόητους λόγους.

1.

Kori- tsaki - Johnny Kongos & the G-Men 

Δεν θα μπορούσα να ξεκινήσω με κάτι διαφορετικό, αφού όταν το πρωτοάκουσα με σημάδεψε σε σημείο υστερίας. Το τραγούδι αποτελεί διασκευή του δημοτικού ‘’Στην κεντημένη σου ποδιά’’ του 1934, τραγούδι των Λαρισαίων Βλάχων της Θεσσαλίας. (4/4).Τραγουδήθηκε από πολλούς, με πιο καθαρή και μεστή εκτέλεση, αυτή του Παπασιδέρη.
Για την ιστορία οι παππούδες του Γιάννη - Θεόδωρου Κούγκα, ζώντας σε μια φτωχή Ηπειρώτικη γη, κάπου στις αρχές του προηγούμενου αιώνα μάζεψαν ότι είχαν και ξενιτεύτηκαν στη Αφρική. Εκεί γεννήθηκε ο Γιάννης - Θεόδωρος από πατέρα Έλληνα 2ας γενεάς και μάνα Αγγλίδα. Το Γιάννης έγινε John, το Θεόδωρος κόπηκε και το Κούγκας για να μπορεί να προφέρεται έγινε Kongos.

2.

Appolonians - Vassilikos

Γκρουπάκι Ελλήνων μεταναστών και εδώ, από την μακρινή Αυστραλία. Το τραγούδι αποτελεί διασκευή του περισσότερο διασκευασμένου Ηπειρώτικου (Πωγωνίσιος, αργός συρτός στα 3) δημοτικού ‘’Βασιλικός θα γίνω’’. Προτεινόμενη εκτέλεση από τον Αλ. Κιτσάκη.
Χαρακτηριστική η επιθετική κιθάρα που αντικαθιστά επάξια το κλαρίνο και η background φαρφίζα που από τα μισά και μετά αναλαμβάνει να αντικαταστήσει την κιθάρα και να κλείσει το κομμάτι συνεπικουρούμενη από την μελωδική φωνή του Κ. Κυπραίου.
Για την ιστορία οι Appolonians έβγαλαν 2 υπέροχα και σπάνια 45άρια, με τον ‘’Βασιλικό’’ να αποτελεί το flip side κομμάτι του 1ου single. (A side ‘’ Άφησε με’’). Βρίσκεται επίσης στη Αυστραλιανή συλλογή ‘’Greek beats greats’’.

3.

FORMINX - Manjouranas shake  

O ‘’Βασιλικός θα γίνω’’ δεν θα μπορούσε να την γλυτώσει με μια μόνο διασκευή, ειδικά στα 60ς. Εδώ έχει βάλει το χεράκι του ο Ν. Μαστοράκης και φυσικά ο νεαρός τότε Β. Παπαθανασίου. Το 1965 βγήκε σε 45άρι. Σπινταριστό shake, με έντονες τις κιθάρες αλλά με βασικό συστατικό του κομματιού τα ντραμς –ειδικά το σόλο στη μέση του κομματιού- του Κ. Σκόκου.
Για την ιστορία οι FORMINX που πήραν το όνομα τους από αρχαιοελληνικό μουσικό όργανο, ξεκίνησαν ως σχολικό συγκρότημα και στην συνέχεια χορευτική ορχήστρα που έπαιζε στην ‘’Αργώ’’ της Βουλιαγμένης. Ήταν από τους βασικούς θεμελιωτές της ελληνικής ποπ-ροκ σκηνής των 60ς στην Ελλάδα. 

4.

 Μιμης Πλέσσας & the Orbiters - Ο Μενούσης

O Μ. Πλέσσας σε άλλα μουσικά μονοπάτια. Ο δίσκος γράφτηκε το 1966 και κυκλοφόρησε το 1967. Το άλμπουμ δημιουργήθηκε ως διαφήμιση για την μπύρα FIX. Η ιδέα ήταν φυσικά του Πλέσσα που πήρε 10 δημοτικά τραγούδια από όλα τα μέρη της Ελλάδας, έδωσε ένα άλλο άρωμα και τα προσάρμοσε στους ρυθμούς της εποχής (shake, bossa-nova) κρατώντας κάποια παραδοσιακά στοιχεία. Πολύ καλή fuzz κιθάρα, ήχος μπροστά για την εποχή του. Οι Orbiters ήταν οι μόνιμοι συνεργάτες στις δουλειές του Πλέσσα.
Το τραγούδι αποτελεί διασκευή του γνωστότατου Ηπειρώτικου τραγουδιού ‘’Ο Μενούσης’’ (Κυκλικός χορός στα 3), γράφτηκε κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας και αποτελεί αληθινή ιστορία. Κεντρικό σημείο της αναφοράς είναι η γυναίκα και η θέση της στη κοινωνία. Η γυναίκα που επιβαλλόταν να είναι σεμνή, χαμηλοβλεπούσα, να μην κυκλοφορεί μόνη της και όταν αυτό δεν γινόταν, να μην μιλάει σε κανέναν. Παράλληλα, ακόμα και αν κατηγορηθεί για κάτι, την υπεράσπιση της αναλάμβανε ο άνδρας της, αυτός που δίκαζε και καταδίκαζε με συνοπτικές διαδικασίες και όχι πάντα με τα σωστά κριτήρια. Προτεινόμενη εκτέλεση από Αλ. Κιτσάκη.
Εναλλακτική αλλά πολύ όμορφη διασκευή από τον αξέχαστο Τζιμάκο.

 Τζίμης Πανούσης - Ο Μενούσης

αλλά και η εκτέλεση των Sounds του Τ. Αντωνιάδη και αυτή με αγγλικό στίχο

The Sounds - O Menousis

5.

 Τζίμης Πανούσης - Κανελόριζα

Και μιας και αναφέρθηκα στον ανατρεπτικό και παρεξηγημένο από πολλούς Πανούση, δεν μπορώ να μην βάλω στη λίστα την ‘’Κανελόριζα’’. Στον δίσκο Obi-Obi-Bi του 2013, ανάμεσα στα υπόλοιπα Πανούσια άσματα ("Κόκκινος Ζορό", "Κουφάλες", "Νότιος Κώλος" κλπ) καταλαβαίνει κανείς εύκολα ότι, το συγκεκριμένο τραγούδι είναι κάτι διαφορετικό. Παραδοσιακό τραγούδι με προέλευση από την επαρχία Λυδίας στα Δυτικά παράλια της Μ. Ασίας. Το τραγούδι το συναντάμε σχεδόν όμοια στη Θράκη και με διαφορετικό στίχο στην Κρήτη. (Μικρασιάτικος αντικρυστός με ρυθμό 9/8 με εναλλαγή σε 7/8). Προτεινόμενη εκτέλεση από Δόμνα Σαμίου.

6.

 Gordian - Bucolic

Απίστευτη διασκευή σε παραδοσιακό κλέφτικο κομμάτι, μοιρολόι ή της τάβλας από αυτά που απλά το κλαρίνο έπαιζε έναν βαρύ πονεμένο σκοπό ή ο τραγουδιστής τραγουδούσε χωρίς συνοδεία οργάνου. Τραγούδι ακουστικό που λόγω του πολύ αργού ρυθμού του δύσκολα χορεύεται.
Εδώ έχουμε εισαγωγή - ταξίμι από τον Π. Δεληγιαννίδη, σκληρή κιθάρα, όμορφα breaks του κλαρίνου και τέλος εκπληκτικά φωνητικά από τον Βλ. Μπονάτσο που μας δείχνει την χροιά και το βάθος της φωνής του παραπέμποντας έντονα σε Πελόμα Μποκιού. Το τραγούδι εξελίσσεται ανεβάζει ρυθμό σε καταλήγει να κλείσει σε παραδοσιακό Θρακιώτικο.
Οι Gordian μπορούν άνετα να χαρακτηριστούν ελληνικό super group των 70ς. Δημιουργήθηκαν στο Λονδίνο το 1972 από τον κιθαρίστα, πιανίστα Γ. Σκλήρη (Saga, Cool Cats, Up-Tight), τον κιθαρίστα Π, Δεληγιαννίδη (Olympians, Δάμων & Φιντίας, Μπουρμπούλια) τον Βλ. Μπονάτσο φωνητικά και τύμπανα (Πελόμα Μποκιού), τον Μ. Γιαπράκα φλάουτο, κλαρίνο, κρητική λύρα, όργανο και φωνητικά (BMW, Blow Up, Up-Tight, Μακεδονομάχοι) και τον Κ. Σκλήρη στο μπάσο (Πελόμα Μποκιού, T. Αντωνιάδης).
Με αυτή τη σύνθεση οι Gordian και το κοινό τους ενδιαφέρον για το δημοφιλές την εποχή εκείνη πάντρεμα της Ελληνικής παραδοσιακής μουσικής με την προοδευτική δημιουργική πλευρά του rock, αλλά και τους κατάλληλους και έμπειρους τεχνικούς και παραγωγούς των Βρετανικών studios, μπόρεσαν και ηχογράφησαν κάποια τραγούδια τα οποία όμως έμειναν στα αζήτητα για περίπου 4 δεκαετίες. Οι μπομπίνες του παροπλισμένου έργου βρέθηκαν και το 2014 κυκλοφόρησε σε βινύλιο με τον τίτλο Madeka. Ρυθμός παρόμοιος αλλά και με στίχο αποτελούν "Η Όλγα" και η "Ασημούλα".

7.

Λήδα και Σπύρος - Καραγκούνα

Στις αρχές του ‘70 στην Ελλάδα ο ήχος άλλαξε όπως και ο στίχος των περισσότερων τραγουδιών. Είτε από άποψη, είτε από τις ξενόφερτες rock επιρροές, είτε για αντίσταση στο σύστημα. Την εποχή εκείνη εμφανίζεται το ντουέτο της Ειρήνης - Λήδας Χαλκιαδάκη και του Σπύρου Βλασσόπουλου. (Λήδα & Σπύρος) Το ντουέτο ήταν ζευγάρι στη ζωή, μαζί έγραφαν τα τραγούδια τους, με συνεργάτη τον ποιητή Ανδρέα Αγγελάκη. Κυκλοφόρησε 2 LP και κάποια 45άρια. O ήχος folk – rock εμπλουτισμένος με έντονα παραδοσιακά στοιχεία και επηρεασμένος από τους Αμερικάνους folk τραγουδοποιούς. Στο πρώτο LP του ‘72 με τίτλο Ηλεκτρικός Αποσπερίτης, το οποίο -όπως λένε οι ίδιοι σε περιοδικό της εποχής- γράφτηκε από 6 φίλους μουσικούς σε 60 συνολικά ώρες, βρίσκουμε την διασκευή της πασίγνωστης "Καραγκούνας". Γλυκό σόλο εισαγωγής, έντονης χροιάς και σκληράδας η φωνή της Λήδας, συνοδευτικά τα υπόλοιπα όργανα.
Για την ιστορία, το πιο γνωστό τραγούδι του ντουέτου ήταν το υπέροχο "Όταν θα γεννηθεί ο γιός σου" (Συμμετοχή στο 12ο Φεστιβάλ Τραγουδιού στη Θεσσαλονίκη τον Σεπτέμβριο του ’73). Η "Καραγκούνα" (τσάμικος του 1934) αποτελεί χαρακτηριστικό χορό των Καραγκούνηδων του κάμπου της Θεσσαλίας, που χορεύεται από γυναίκες καραγκούνες, απ’ όπου πήρε και την ονομασία του. Παρουσιάζεται με 2 βασικές μορφές στη μουσικοποιητική μορφή, της "Σβαρνιάρας" και την τραγουδιστική, της "Καραγκούνας". Προτεινόμενη εκτέλεση από τον Β. Σαλέα.

8.

Socrates - Mountains

Η ιστορία των Socrates είναι λίγο πολύ σε όλους γνωστή. Επιτυχία αρχικά στην Ευρώπη, μετά στην Αμερική όπου παίζονταν τα τραγούδια τους μετά μανίας από τους κολεγιακούς σταθμούς, ανοιχτά συμβόλαια από μεγάλες δισκογραφικές που κάποια ποτέ δεν έγιναν πράξη κλπ. Ήχος κλασικός rock με κάποια στοιχεία progressive στην πορεία, επηρεασμένος από όλα τα μεγάλα rock group της εποχής τους. Κατά την διάρκεια που το group ζούσε μόνιμα στην Λονδίνο, συνεργάζεται με τον Β. Παπαθανασίου που τους παίρνει μαζί του για να ανοίγουν τις συναυλίες του σε όλη την Ευρώπη. Την ίδια περίοδο (1976) ηχογραφούν το ιστορικό 4o τους LP, με τον τίτλο PHOS (παραγωγή Παπαθανασίου). Ο δίσκος γνωρίζει την αποθέωση από κριτικούς και κοινό για την ποικιλία και την υπέροχη έμπνευση των συνθέσεων ενώ η παραγωγή για τα δεδομένα της εποχής είναι σε υψηλά επίπεδα.
Το ηχόχρωμα του Παπαθανασίου στα πλήκτρα είναι μοναδικό και ο δίσκος εκτοξεύτηκε. Τραγούδια σαν το "Killer" (φοβερά ντράμς από τον Γ. Τρανταλίδη), "Queen of the Universe" και φυσικά το τρομερό "Starvation" που ανοίγει τον δίσκο οδήγησαν το γκρουπ στην κορυφή της διεθνής ροκ σκηνής.
Το κομμάτι όμως που έκανε τους Socrates διαχρονικούς, ήταν το εκθαμβωτικό "Mountains", όπου κατάφεραν και πάντρεψαν άψογα την ηπειρώτικη παραδοσιακή μουσική με το rock ύφος. Κλείνοντας τα μάτια και ακούγοντας την εξάχορδη του Γ. Σπάθα, ανεβαίνεις πάνω της και ταξιδεύεις αγόγγυστα σε όλα τα Ηπειρώτικα βουνά, νιώθοντας το κρύο της κορυφής, τη δροσιά στους πρόποδες αλλά και το κελάρυσμα των τρεχούμενων νερών που τα διασχίζουν.

9.

Mode Plagal - Στης πικροδάφνης τον ανθό

Οι Mode Plagal είναι ένα jazz συγκρότημα με αναφορές στην ελληνική παραδοσιακή μουσική, αλλά και με επιρροές στη μουσική τους από funky, groovy, blues και rock ρυθμούς. Ακροβατούν με μαεστρία ανάμεσα σε όλα αυτά τα στοιχεία, τα οποία συνδυάζουν με αυθορμητισμό και κέφι. Το 1998 κυκλοφορεί ο 2ος τους δίσκος. Εκεί θα βρούμε μια μπιτάτη εκτέλεση της "Πικροδάφνης", που χαρακτηρίζεται από τα μελωδικά στρωτά πνευστά, χωρίς τους υπερβολικούς jazz αυτοσχεδιασμούς, τα rock σόλα της κιθάρας, αλλά και το χορωδιακό -δίκην πανηγυριού- τραγούδι. Επίσης θεωρώ ότι είναι η μόνη εκτέλεση του τραγουδιού που ακούγονται όλοι οι στίχοι.
Η ‘’Πικροδάφνη’’ (4/4, αργό συρτό στα 2) είναι παραδοσιακό Πωγωνίσιο τραγούδι με στίχο ερωτικό. Χορεύεται σε όλες τις περιοχές της Ελλάδας με κάποιες παραλλαγές στη μελωδία και στον στίχο. Προτεινόμενη εκτέλεση από τον Σ. Σγούρο.

10.

 Κυριάκος Σφέτσας - Σαμαρίνα

13 χρόνια μετά το Greek goes Modern, κυκλοφορεί ένας δίσκος που πέρασε στα ψιλά των ελληνικών μουσικών δρώμενων. Το Χωρίς Σύνορα (1980) του Κ. Σφέτσα. Με κλασσικές σπουδές σε Ελλάδα και εξωτερικό, δικές του συνθέσεις σε πολλές χώρες του κόσμου, ασχολήθηκε με την jazz, τη συμφωνική, την χορωδιακή μουσική, με μουσική θεάτρου αλλά και ταινιών. Δημιούργημα του η Greek Fusion Orchestra που τον ακολουθεί σε όλα του τα μουσικά δρώμενα. Το 1980 δίνονται τα studios της Columbia για την εγγραφή του πρώτου του δίσκου. Όπως λέει ο ίδιος το Χωρίς Σύνορα κυκλοφόρησε ως εναλλακτική πρόταση, όχι με καθυστέρηση, αλλά στο ίδιο τρένο με το διεθνές καλλιτεχνικό γίγνεσθαι της εποχής, όπως επίσης και χάριν στο μεράκι και την ολόψυχη συμμετοχή μιας πλειάδας εξαίρετων μουσικών.
Αποτέλεσε μια μαρτυρία για μια ιδεολογία και στάση ζωής η οποία, για τότε τουλάχιστον, υπήρξε και ήταν πρωτοφανέρωτη. Μία από κοινού, καλλιτεχνική έκφραση μουσικών, που νιώθουν αίφνης να ‘ναι χρήσιμοι και ουσιαστικοί, δια μέσου της δουλειάς και των δυνατοτήτων τους. Κανείς βέβαια ως τότε, στο χώρο της δισκογραφίας, δεν είχε εκτιμήσει ή δεν είχε αντιληφθεί, ότι εκείνοι ήθελαν να πράξουν μουσική χωρίς χρήματα, μόνο και μόνο για τη χαρά της τέχνης τους.
Η "Σαμαρίνα" ή αλλιώς "Παιδιά της Σαμαρίνας" (χορός στα 3), γράφτηκε μετά την έξοδο του Μεσολογγίου το 1826 και αναφέρεται στους 120 Σαμαρινιώτες που είχαν πάει να βοηθήσουν τους Μεσολογγίτες. Όπως θρυλείται, ο καπετάνιος Μίχος Φλώρος, βαριά τραυματισμένος, έδωσε στα παλικάρια που σώθηκαν ως τελευταία του επιθυμία τα λόγια του τραγουδιού. Προτεινόμενη εκτέλεση από τον Τάσο Χαλκιά.



Τελειώνοντας, bonus track

10+1.

Kaleidoscope - Seven Ate Sweet

H μουσική σύνορα δεν έχει και έτσι οι Αμερικάνοι Kaleidoscope, έχοντας βέβαια στη σύνθεσή τους τον ελληνοαναθρεμμένο Paul Lagos αλλά και τον μεγαλωμένο στην Τουρκία Solomon Feldthouse, πειραματίζονται με διάφορα όργανα και προσθέτουν στην ψυχεδελική τους μουσική εκτός των άλλων και στοιχεία της Ανατολής. Μουσική προσέγγιση, η οποία ήταν πρωτοποριακή τη δεκαετία του '60 και η οποία βρήκε μιμητές πολλά χρόνια αργότερα.
Το συγκρότημα διαπνεόταν από μια τελείως ελεύθερη νοοτροπία, η οποία ήταν ορατή τόσο στον τρόπο δουλειάς του, αφού κάθε μέλος του έπαιζε να πειραματιζόταν με διαφορετικά όργανα ανάλογα με την περίσταση, όσο και στις ζωντανές τους εμφανίσεις, στις οποίες συνήθως συμμετείχαν χορευτές flamenco και χορού της κοιλιάς. Στο 3ο τους δίσκο το Incredible! Kaleidoscope το τελευταίο κομμάτι είναι το διάρκειας 11:31 "Seven Ate Sweet". Μια από τις πρώτες συνθέσεις του γκρουπ που ήταν ήδη γνωστή από τις συναυλίες τους. Σύνθεση σε ρυθμό 7/8 που ξεκινώντας από folk και blues μονοπάτια, ροκάρει στα όρια και καταλήγει σε παραδοσιακά Ελληνικά ακούσματα περιλαμβάνοντας μέσα μια πνευστή εκτέλεση της "Γερακίνας" μαζί με ένα μικρό απόσπασμα από τη "Σαμιώτισσα", όλα σε σπαστά Ελληνικά. Στο τέλος περνώντας στα παράλια της Μ. Ασίας κλείνει με ένα ταξίμι. Ήταν η μοναδική κυκλοφορία των Kaleidoscope που κατόρθωσε να μπει στα charts.