ΟΡΦΕΑΣ ΚΑΙ ΕΥΡΥΔΙΚΗ 

(ORPHEUS AND EURYDICE)

Μια φορά και έναν καιρό ήταν ένας μουσικός. Έλεγαν πως η φωνή του είχε μαγικές δυνάμεις. Γήτευε τις καρδιές των ανθρώπων. Μπορούσε να μαλακώσει και τον πιο σκληρόκαρδο άνθρωπο. Σαν έπιανε τη λύρα του ο Ορφέας και άγγιζε τις χορδές της, ο λύκος βάδιζε συντροφιά με το λαγό και η αρκούδα άκουγε μαζί με το ελάφι. Σαν έπαιζε τη λύρα του, τα νερά των ποταμών σταματούσαν τη ροή για να ακούσουν. Λεγόταν δε ότι ακόμα και οι Θεοί τα βράδια έσκυβαν από τα παλάτια τους στον Όλυμπο για να ακούσουν το τραγούδι του.

Μόλις γεννιόταν ο Ορφέας, ο θεός Απόλλων έβαλε δίπλα στο κρεβάτι του μία λύρα. Όχι οποιαδήποτε λύρα. Η λύρα αυτή ήταν μαγική. Και είχε εννέα χορδές προς τιμήν των εννέα μουσών. Αυτό το δώρο πυροδότησε τη φήμη ότι ο Ορφέας ήταν υιός του ίδιου του Απόλλωνα. Ο Ορφέας μεγάλωσε με την συντροφιά των μουσών. Όλες μαζί τον είχαν υπό την προστασία τους. Έμαθαν στο νεαρό αγόρι να παίζει λύρα, να γράφει, να συνθέτει και να τραγουδά.

Το παιδί μάθαινε γρήγορα. Οι αρχαίες βελανιδιές λικνίζονταν στο άκουσμα της λύρας του. Η μουσική του υμνούσε τη δημιουργία του κόσμου και την καταγωγή ανθρώπων και θεών.
Παρέσυρε γλυκά την ανθρωπότητα, πέραν από τη ζωώδη της φύση και την οδηγούσε σε μια ευγενέστερη πολιτισμένη ζωή. Καθώς μεγάλωνε το παιδί μεγάλωνε και το ταλέντο του. Η δίψα της νιότης του για περιπέτειες τον έκανε να θέλει να ταξιδέψει στον κόσμο. Όπου κι αν πήγε όλοι τον υποδέχονταν με τιμές. Έπεφταν στα πόδια του στο άκουσμα της μουσικής του. Φτάνοντας στη Θεσσαλία άκουσε για τον Ιάσονα που ξεκινούσε μια εκστρατεία για να ανακτήσει το χρυσόμαλλο δέρας. Ο Ιάσονας ήταν διστακτικός να πάρει μαζί του έναν μουσικό. Τι βοήθεια θα μπορούσε να του προσφέρει ένας ποιητής; Οι χορδές της λύρας του όμως από την αρχή του ταξιδιού γαλήνευαν την ανταριασμένη θάλασσα. Έκανε τις τρομερές συμπληγάδες να ανοίξουν, μάγεψε τον δράκο που φύλαγε το χρυσόμαλλο δέρας. Κατά την επιστροφή τους, οι σειρήνες με το τραγούδι τους μάγεψαν τους ναυτικούς, αλλά εξαιτίας της λύρας του Ορφέα σκεπάστηκαν οι φωνές των σειρήνων που εξαφανίστηκαν από ντροπή στα βάθη της θάλασσας. 

Στην Αίγυπτο όπου συνέχισε ο Ορφέας μαθήτευσε 20 ολόκληρα χρόνια στους ιερείς της Μέμφιδας. Εκεί ο Ορφέας μυήθηκε σε τελετές καινούριες και στην λατρεία νέων γι αυτόν θεών και με βάση τις νέες γνώσεις που απέκτησε ενέπνευσε ένα νέο κίνημα με σχεδόν θρησκευτικές προεκτάσεις. Αυτό όμως που θα έκανε τον Ορφέα να βαδίσει στην κόψη του ξυραφιού ήταν η συνάντηση του με την όμορφη Ευρυδίκη.

Τι ήταν η Ευρυδίκη όμως για τον Ορφέα; 
Απλά ήταν το τραγούδι που δεν είχε τραγουδήσει ποτέ. 

Η Ευρυδίκη ήταν Δρυάδα, μια από τις νύμφες που ζουν στα δέντρα, η χάρις και η ομορφιά αυτοπροσώπως. Ο Ορφέας είδε σ'αυτήν ότι ονειρευόταν όλη του τη ζωή. Ήταν η ενσάρκωση του πόθου του.  Όταν της ζήτησε να παντρευτούν η Ευρυδίκη δέχτηκε αμέσως. Πολλοί μήνες πέρασαν και η αγάπη τους δυνάμωνε ολοένα και περισσότερο. Μια μέρα που ο Ορφέας έπαιζε τη λύρα του στο δάσος και οι νύμφες χόρευαν, η Ευρυδίκη ξεστράτισε και ξάπλωσε στην όχθη ενός ρυακιού. Εκεί ένας νεαρός βοσκός ο Αρισταίος την είδε και θαμπώθηκε από την ομορφιά της. Έκανε να την αγκαλιάσει όταν η Ευρυδίκη πετάχτηκε και έτρεξε πανικοβλημένη στα χωράφια. Μην βλέποντας το φίδι που ήταν στο μονοπάτι κουλουριασμένο το πάτησε. Εκείνο τινάχτηκε και τη δάγκωσε στον αστράγαλο. Το δάγκωμα ήταν μοιραίο να της στοιχίσει τη ζωή. Ο Ορφέας την βρήκε νεκρή. Η κραυγή απόγνωσης που έβγαλε έκανε τις νύμφες να τρομάξουν και τα δέντρα να ραγίσουν. Δεν μπορούσε να δεχθεί πως πέθανε ότι αγαπούσε περισσότερο στον κόσμο. Ο Θάνατος την είχε πάρει, αλλά ο Ορφέας θα την άρπαζε μέσα από τα χέρια του ίδιου του Θανάτου. Τόλμησε λοιπόν να κάνει ότι κανείς θνητός ποτέ δεν είχε διανοηθεί. Θα πήγαινε ως το σκοτεινό βασίλειο του Άδη, εκεί από όπου κανείς δεν είχε επιστρέψει ποτέ. Μετά από ένα μεγάλο ταξίδι από λίμνες και έλη που έβγαζαν θειάφι έφτασε στις όχθες του ποταμού Αχέροντα,  που λίγο μετά κατέληγαν στην τρομερή Στύγα. Ο Ορφέας έπαιξε με τη λύρα του τόσο όμορφα και συγκινητικά που μάγεψε τον γέρο-βαρκάρη Χάροντα και τον τρομερό φύλακα του κάτω κόσμου Κέρβερο, ώστε τον άφησαν να περάσει. Από εκεί κατέβηκε ακόμα βαθύτερα στον κόσμο των νεκρών. Ώσπου τελικά στάθηκε μπροστά στον τρομερό άρχοντα του βασιλείου των νεκρών Άδη και στη σύζυγό του βασίλισσα Περσεφόνη. 

Εκεί ο Ορφέας υποκλίθηκε ταπεινά και για ακόμα μια φορά άγγιξε τις μαγικές χορδές της λύρας τραγουδώντας το θλιμμένο μοιρολόι του. Έστρεψε το βλέμμα του στην βασίλισσα Περσεφόνη. Ήξερε ότι οι ιστορίες τους είχαν κοινό το στοιχείο του αποχωρισμού. Το γεμάτο θλίψη τραγούδι του είχε μια απόκοσμη επιρροή ακόμα και σε αυτούς που ήταν αιώνια καταδικασμένοι. Οι Δαναΐδες σταμάτησαν να ρίχνουν νερό στον "τετρημένον πίθον", ο Σίσυφος έγειρε πάνω στον βράχο του να αναπαυθεί, ο Τάνταλος σταμάτησε να προσπαθεί να κόψει τους καρπούς του δέντρου μέσα στον γεμάτο με νερό λάκκο του και ο τροχός που ήταν δεμένος ο Ιξίων έπαψε να γυρίζει. Όλα τα πλάσματα και πράγματα του αλλόκοτου αυτού κόσμου έμοιαζαν να βυθίζονται στην μουσική. Ως και ο Άδης με την Περσεφόνη δάκρυσαν. "Ας είναι" είπε ο βασιλιάς του κάτω κόσμου. "Μπορείς να πάρεις μαζί σου την Ευρυδίκη στον επάνω κόσμο, αλλά με έναν όρο". "Είναι ο νόμος του βασιλείου μου αυτός". (αυτό συναντάται πολύ συχνά στις χθόνιες τελετές, όπου ο μύστης δεν έπρεπε να κοιτάξει πίσω του) "Στο στενό μονοπάτι που οδηγεί στον επάνω κόσμο εσύ θα πηγαίνεις μπροστά και η γυναίκα σου θα ακολουθεί. Στιγμή δε θα γυρίσεις να την κοιτάξεις, μέχρι να αντικρίσεις το φως της ημέρας". Ευτυχισμένος ο Ορφέας συμφώνησε αμέσως. 

Πήρε πάλι μπροστά αυτός και πίσω η Ευρυδίκη, το μονοπάτι που οδηγούσε στον επάνω κόσμο. Λίγο πιο μπροστά ο Ορφέας και ακολουθούσε η αγαπημένη του. Μέσα στην απόλυτη σιωπή. Λίγα βήματα τους έμεναν μέχρι να αντικρίσουν τις αχτίδες του Ήλιου. Εκείνη την στιγμή ακριβώς, ω, πως άραγε θα μπορούσε να αποφευχθεί, γύρισε πίσω και κοίταξε την Ευρυδίκη ο Ορφέας. Η Ευρυδίκη προσπάθησε μάταια να τείνει τα χέρια στον αγαπημένο της Ορφέα, αλλά αόρατα χέρια την τραβούσαν προς τα πίσω, ώσπου εξαφανίστηκε. Μάταια την αναζήτησε στον Άδη ο Ορφέας. "Δεν μπορώ πια να σε βοηθήσω Ορφέα" αποκρίθηκε ο άρχοντας του κάτω κόσμου. Και έβαλε συνοδούς να τον ανεβάσουν στην επιφάνεια. Ανεβαίνοντας στον επάνω κόσμο ο Ορφέας, δεν ήταν παρά η σκιά του εαυτού του. Αποσύρθηκε από τα εγκόσμια και ζούσε μόνος κοιτάζοντας τα αστέρια. Τα τραγούδια που έλεγε σπάραζαν την φύση και ήταν απίστευτα μελαγχολικά. Όταν όμως αρνήθηκε να τραγουδήσει για τις ακόλουθους του Διονύσου Μαινάδες που καταλαμβάνονταν από ιερή μανία, κατά την διάρκεια των οργιαστικών τελετουργιών του Θεού Διόνυσου, εκείνες τον κατακρεούργησαν και του έκοψαν το κεφάλι που το πέταξαν στον ποταμό. Το κεφάλι του Ορφέα λεγόταν τότε ότι επέπλεε στον ποταμό τραγουδώντας πένθιμα για την χαμένη αγάπη του την Ευρυδίκη, μέχρι που βγήκε στη θάλασσα και έφτασε στην Λέσβο. Στο άκουσμα του θανάτου του Ορφέα τα ζώα του δάσους δάκρυσαν, τα πουλιά έπαψαν να κελαηδούν, οι βελανιδιές έριξαν τα φύλλα τους και άρχισαν το μοιρολόι. Οι μούσες μάζεψαν τα κομμάτια του Ορφέα και τα έθαψαν στους πρόποδες του Ολύμπου. Τη λύρα του οι Μούσες την παρέδωσαν στον βασιλιά των Θεών. Ο Δίας την τοποθέτησε στη μέση του έναστρου ουρανού. Εκεί θα έμενε για πάντα στη μνήμη του άτυχου ερωτευμένου να συμβολίζει την αρμονία που φέρνει η μουσική στο σύμπαν. Από εκεί έμεινε ο αστερισμός της Λύρας που φωτίζει κάθε νύχτα το σκοτάδι του ουρανού. 

Πέραν των πολλών μορφών όπερας από το 1600, πολλοί μουσικοί εμπνεύστηκαν μέσα από την ιστορία του άτυχου Ορφέα και της αγαπημένης του Ευρυδίκης. Ας δούμε μερικούς:

Εδώ η μουσική από το 30-λεπτο νεοκλασικό μπαλέτο του Igor Stravinsky από το 1948:

Igor Stravinsky: Orpheus (1948)

Η Λένα Πλάτωνος με την Σαβίνα Γιαννάτου ερμηνεύουν Μάνο Χατζηδάκη.

Λένα Πλάτωνος - Το τραγούδι της Ευρυδίκης (1983)

Ο 17χρονος τότε Peter Frampton από το 1ο του γκρουπ, τους the Herd, μας τραγουδάει για την απρόσμενη εκείνη στιγμή, που ο Ορφέας γύρισε να κοιτάξει πίσω του. Ένα από τα καλύτερα ψυχεδελικά τραγούδια που γράφτηκαν ποτέ.

"What could go wrong if I stayed 

strong in mind. 

What was the sudden lapse into madness, 

what was the urge that 
turned my head around to look at you? 
What was the stubborn will 
to destroy the love and the joy"

the Herd-From the Underworld (1967)

Αλλά και οι psych/folk the Incredible String Band μας λένε μέσα στο τραγούδι τους:

 "But Orpheus made the sunrise

'Cause he knew how to play"

the Incredible String Band-Blues for the Muse (1967)

Οι τρομεροί New York Rock & Roll Ensemble σε συνεργασία με τον Μάνο Χατζηδάκη μας λένε:

"Come star of dawn Come fall of night Come follow me I follow you through a broken dream I've set my sail So hard to wait To see your face Though I've been warned "never turn around"

New York Rock & Roll Ensemble-Orpheus (1970)

Ο ιδρυτής των progressive rock Focus παίζει με το μαγικό του φλάουτο τη σύνθεση του Christoph Willibald Gluck. Από το άλμπουμ του Introspection 3.

Thijs van Leer-Orfeo ed Euridice (1978)

Ο Nick Cave με τους Bad Seeds μας λέει για την μαγική λύρα του Ορφέα.

Nick Cave & The Bad Seeds - The Lyre Of Orpheus (2004)

Η νεαρή τραγουδοποιός Anaïs Mitchell μας τραγουδάει τον καημό της Ευρυδίκης.

"Nothing gonna wake me now

Flowers, I remember fields

Of flowers, soft beneath my heels

Walking in the sun

I remember someone

Someone by my side

Turned his face to mine

And then I turned away

Into the shade" 

Anaïs Mitchell-Flowers (Eurydice's Song) (2010)

Οι Arcade Fire μας περιγράφουν με την δική τους μουσική την τραγική ιστορία του Ορφέα.

"And if I shout for you
Never doubt
Don't turn around too soon
Just wait until it's over
Wait until it's through"

Arcade Fire-It's never over (Oh Orpheus) (2014)

Οι Folk/psychedelic pop The Ghost of a Saber Tooth Tiger (GOASTT) μας αφηγούνται μελωδικότατα την λυπητερή ιστορία του Ορφέα. 

"but he couldn't resist

when he looked she turned to mist

Murmuring farewell

Forever, she returned to hell"

The GOASTT - Don't Look Back Orpheus (2014)

Τι μπορεί να έβαλε τον Ορφέα σε πειρασμό, ώστε να στραφεί να κοιτάξει την Ευρυδίκη; Γιατί έκανε κάτι που εκ των προτέρων ήξερε ότι απαγορευόταν; Κανείς δεν μπόρεσε να απαντήσει στην ερώτηση αυτή. Όμως επιβεβαιώνει ένα πρόβλημα που οι θνητοί συναντούν. Όταν όλα τα δύσκολα έχουν περάσει και είμαστε κοντά στην επίτευξη του στόχου μας, τότε είναι που μια στιγμή αδυναμίας στέκεται ικανή να καταστρέψει ότι με κόπο έχουμε μέχρι τότε καταφέρει. Έτσι ο Ορφέας αντιπροσωπεύει όλες μας τις χαμένες ευκαιρίες. Όλους τους έρωτες και τις φιλίες που αφήσαμε να μας φύγουν μέσα από τα χέρια. 

Βασίλης