McLUHAN

The Medium is the Message

To 1964 o Καναδός θεωρητικός της επικοινωνίας και των μέσων, Marshall McLuhan επινόησε το παγκόσμιο χωριό (“the global village”), ένα νέο κόνσεπτ που εφαρμόζεται σε ένα κόσμο, στον οποίο η επικοινωνία είναι άμεση και οι αποστάσεις ακυρώνονται από την τεχνολογική εξέλιξη. Η παγκοσμιοποίηση ενίσχυσε την δύναμη των διεθνών πολιτικών και οικονομικών υπερδομών που αποδυνάμωσαν το μοντέλο του έθνους-κράτους. Τα media κατά τον McLuhan δεν έχουν δικές τους δομές και συνεπώς δεν μπορούν να μελετηθούν ως τέτοια. Πίστευε ότι έχουν αποτελέσματα στο ότι συνεχώς διαμορφώνουν και αναδιαμορφώνουν τους τρόπους με τους οποίους τα άτομα, οι κοινωνίες και οι διάφορες κουλτούρες εκλαμβάνουν και αντιλαμβάνονται τον κόσμο. Μετά τον τύπο, τις ραδιοφωνικές εκπομπές, την τηλεόραση, προέβλεψε ότι ο κόσμος εισέρχεται στην τέταρτη εποχή, την ηλεκτρονική, η οποία θα χαρακτηριζόταν από μία κοινότητα ανθρώπων που ενώθηκαν από την τεχνολογία.Αυτό αποτελούσε μία ανωμαλία για την εποχή (πιθανώς ακόμα και σήμερα, 70 χρόνια αργότερα και για τα καλά μέσα στην ηλεκτρονική εποχή, να παραμένει ανωμαλία). Αυτός είναι και ο τίτλος που ορθώς πήρε το άλμπουμ του progressive jazz-rock γκρουπ McLuhan, "Anomaly".

The Monster Bride

Οι McLuhan ήταν concept γκρουπ. Δημιουργός της ιδέας ήταν ο David Wright, ο οποίος έπαιζε τρομπέτα και έκανε φωνητικά στο μοναδικό, άγνωστο και φανταστικό τους άλμπουμ "Anomaly". To concept ήταν να αναπτύξουν ένα σχήμα, όπου καμία συγκεκριμένη μουσική σκηνή ή στυλ δεν θα υπερίσχυε απαραίτητα. Ήθελαν να δοκιμάσουν κάποιες σκέψεις που είχαν για το τι θα μπορούσε να γίνει αποδεκτό από το κοινό. Η ιδέα ήταν να δοκιμάσουν διαφορετικά πράγματα στις εμφανίσεις τους, συμπεριλαμβανομένων ειδικών ηχητικών εφέ, όπως κλάμα μωρού, διάφορα παράξενα όργανα, ήχους στο background, ακόμα και παλαιές ταινίες (για παράδειγμα το θέμα με το οποίο αρχίζει το άλμπουμ “Monster Bride” ήταν στην πραγματικότητα η ταινία "η νύφη του Φρανκεστάιν" και στα live τους θα έπαιζαν όπως ακριβώς και στο άλμπουμ το θέμα της 20th Century Fox. Όσον αφορά στον τίτλο και στην έννοια του κομματιού, σύμφωνα με τον εστιασμό του ακαδημαικού McLuhan, το σεξ αντικαθίσταται με ένα είδος λατρείας για τις μηχανές, υποβιβάζοντας τις γυναίκες σε απάρτια, μία μη ανθρώπινη αντικειμενοποίηση. Οι πολύ καλοί αυτοί παίκτες είχαν φανερά κουραστεί από οτιδήποτε εμπορικό έκανε θραύση τότε. Ο Marshall McLuhan έλεγε ότι "το μήνυμα είναι το μέσον", εννοώντας ότι το περιεχόμενο του μηνύματος παίρνει άλλη διάσταση, αναλόγως του μέσου με το οποίο μεταδίδεται. Είχαν λοιπόν την άποψη ότι δεν ήταν σημαντικό να τους κατατάξουν σε ένα προκαθορισμένο τύπο μπάντας (Rock, Jazz, Soul, Country,κλπ). Έλεγαν ότι ο κόσμος θα έπρεπε να ξυπνήσει και να απορρίψει όλες τις συμβατικές νόρμες (άκου το "Spiders" - “business men in ranch-house cages, mindless prisoners of routine...”). 

Spiders (In Neil's Basement)

Ο David Wright είχε γνωριστεί με τον Paul Cohn όντες συμμαθητές στο Πανεπιστήμιο του Ιλινόις και έπαιζε τρομπέτα σε μία μπάντα. Ο Paul Cohn έπαιζε κλαρινέτο και πλήρωνε την φοίτηση του με συναυλίες τα σαββατοκύριακα, όπου έπαιζε σαξόφωνο, φλάουτο και κλαρινέτο. Το γκρουπ που μετείχε λεγόταν Seven Seas και έπαιζαν πολύ Burt Bacharach με γυναικεία φωνητικά. Ο μουσικός που έπαιζε τρομπέτα έφυγε από το γκρουπ, έτσι ζήτησε στον David να γεμίσει το κενό. Αυτός δεν είχε παίξει ξανά επαγγελματικά και διασκέδασε την παραμονή του στο γκρουπ, παίζοντας μαζί τους για λίγους μήνες. Ο Marvin Krout έπαιξε επίσης μαζί τους όργανο. Μετά ο lead singer και ο κιθαρίστας δημιούργησαν εντάσεις με την υπόλοιπη μπάντα, έχοντας μεγάλη ιδέα για τον εαυτό τους και αποχώρησαν σαν μεγάλοι σταρ της rock. Ήταν η εποχή που ο David σύστησε την μπάντα στο κόνσεπτ του McLuhan. Τους είπε ότι είχε κάποιο υλικό και θα ήθελε να προσπαθήσουν να το αναπτύξουν ως γκρουπ. Ήταν το τέλειο timing για κάτι τέτοιο. Ήταν όλοι τους στην ηλικία των 20 χρόνων και στην πιο ιδανική φάση της ζωής τους για να αφοσιωθούν σε κάτι τέτοιο. Ο γείτονας του Paul Cohn, Neil Rosner άκουσε κάποιους ήχους να βγαίνουν από το σπίτι του Paul και του είπε ότι θα μπορούσε να παίξει μπάσο και να τραγουδήσει. Κι όπως αποδείχτηκε μπορούσε. Έφεραν και κάποιον John Mahoney, ο οποίος έπαιζε ντραμς σε μπάντα και επίσης τραγουδούσε πολύ καλά. Ύστερα ο Paul ανέτρεξε σε ένα παιδικό του φίλο τον Mark Rabin, που έμοιαζε μονίμως μαστουρωμένος αλλά έπαιζε πολύ όμορφα ηλεκτρική κιθάρα. Δυστυχώς η συνεργασία κράτησε για πολύ λίγο, πριν το άλμπουμ ολοκληρωθεί και τον αντικατέστησαν με τον Stoney Phillips. Ο Marvin Krout έφυγε για τον Καναδά πριν την ηχογράφηση του άλμπουμ και στο γκρουπ μπήκε ο Tom Tojza. Με αυτό το line-up, αλλά και με την άποψη "όλα παίζουν", όπως έκαναν στα live, προσέγγισαν το στούντιο ηχογράφησης. Ήταν το καλοκαίρι του 1970 που δημιούργησαν μαζί αυτοί οι μουσικοί. Έπειτα, το φθινόπωρο έκαναν μερικές εμφανίσεις, όπου αντιλήφθηκαν ότι το κοινό τους κοίταζε με απλανές βλέμμα, από αδυναμία να προσλάβουν αυτά που προσπαθούσαν να τους μεταφέρουν με την μουσική τους. Παρόλα αυτά αποφάσισαν να πάρουν το ορίτζιναλ υλικό τους και να πάνε για οντισιόν στο Wise-Fools Pub. Εκεί τους προσέλαβαν για να παρουσιάζουν κάθε Δευτέρα βράδυ και εκεί ήταν που κατάφεραν να αναπτύξουν ένα μικρό κοινό. Ο χώρος γέμιζε με 75 άτομα και ήταν ένα ιδανικό περιβάλλον για να παρουσιάζουν την δουλειά τους. 

Witches Theme And Dance

Το γκρουπ ήταν μαζί για ένα έως ενάμισυ χρόνο. Το τελευταίο πράγμα που έκαναν μαζί ήταν να φτιάξουν το άλμπουμ. Ποτέ δεν έκαναν μία live παρουσίαση, όπου θα μπορούσαν να προωθήσουν το άλμπουμ ακριβώς επειδή διαλύθηκαν αμέσως μετά την ολοκλήρωση του άλμπουμ. Βρίσκονταν όλοι τους σε κρίσιμα σταυροδρόμια της ζωής τους και έμοιαζε ότι δεν υπήρχε καμία ελπίδα να κερδίζουν τα προς το ζην με την μουσική που είχαν επινοήσει.

Ο πιο γνωστός άνθρωπος που συνέδραμε στην δημιουργία αυτού του άλμπουμ δεν ήταν καν μουσικός. Ο Bruce Swedien θα συνέχιζε για να γίνει ένας από τους μεγαλύτερους μηχανικούς, έχοντας κερδίσει γύρω στα 5 Emmys. Για παράδειγμα αυτός έκανε την δουλειά στο Thriller. Αυτός, μαζί με τον Dave ήταν σπουδαίο ντουέτο και αν και ο χρόνος τους στο στούντιο περιορίστηκε σε 8 ή 9 ώρες μόνο, μέσα σε 3 διαφορετικές ημέρες, το άλμπουμ αποδείχτηκε ένα διαμάντι. 

McLuhan – Anomaly (Bellaphon – BLPS 19124) 1972

Τίποτα δεν συνέβη ποτέ όμως με αυτό το άλμπουμ για περισσότερο από 35 χρόνια. Οι μουσικοί που έπαιξαν και οι συντελεστές του άλμπουμ γνώριζαν ότι αυτό το άλμπουμ ήταν κάτι το ιδιαίτερο. Ελάχιστος έως καθόλου χρόνος του δόθηκε στα ερτζιανά και δεν υπήρχε, όσο γνώριζαν, έστω η παραμικρή ενημέρωση του κόσμου ότι κυκλοφορούσε. 

Τα χρόνια πέρασαν, ώσπου ο ίδιος ο Paul Cohn ανακάλυψε στην ηλεκτρονική εποχή, ότι το "Anomaly" πωλείτο στο διαδίκτυο. Υπήρχαν δε εταιρείες που έκαναν bootleg στην Ιαπωνία, την Γερμανία και αλλού. Υπήρχαν κριτικές για το "Anomaly", που το αποκαλούσαν θρυλικό και μυστηριώδες. Κανείς δεν γνώριζε από που προερχόταν.

Το μέσον (medium) ίντερνετ είχε δώσει νέα ζωή σε αυτές τις στιγμές του 1971. Ακριβώς αυτό που τραγουδούσαν στο "Electric Man" στο "A Brief Message From Your Local Media", 10 χρόνια πριν ο Bill Gates κάνει οιαδήποτε σκέψη σχετικά με τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές, αυτό το Global Village που τόσο προφητικά ο Marshall McLuhan είχε επισημάνει από το 1964, είχε δώσει νέα πνοή ζωής στο άλμπουμ, ίσως για να ζήσει ξανά. 

A Brief Message From Your Local Media

Καταλαβαίνω πως ο McLuhan δεν διαβάζεται πια. Δύσκολα ακόμα και άνθρωποι της ηλικίας μου έχουν ακούσει ποτέ το όνομα του και είναι κρίμα, καθώς τα βιβλία του είναι επίκαιρα τόσο πολύ στις μέρες μας.Τα έντυπα μέσα ενημέρωσης, «θερμά μέσα» όπως τα χαρακτήριζε, απορροφούν την προσοχή μας, χωρίς να επιτρέπουν δική μας συμμετοχή. Η ανάγνωση είναι μία μοναχική απασχόληση, ενώ ο λόγος συλλογική. Οταν, λοιπόν, γινόμαστε αναγνώστες, αντί για ακροατές, θυσιάζουμε την συλλογική μας συνείδηση και περιορίζουμε τους εαυτούς μας στη μοναξιά.Τα ηλεκτρονικά «ψυχρά» μέσα προωθούν τη συμμετοχή και προάγουν την κοινωνική μας συνείδηση. Ομως, σήμερα, οι κοινωνίες μας δεν είναι μικρές απομονωμένες ομάδες. Αντίθετα όλοι μας είμαστε μέλη ενός παγκόσμιου χωριού. Ασφαλώς, το διαδίκτυο προσαρμόζεται απόλυτα στις έννοιες του «κρύου» και «θερμού» μέσου που είχε προτείνει ο McLuhan. Ενθαρρύνει τη συμμετοχή αλλά ταυτόχρονα απορροφά την προσοχή μας και κυριαρχεί στις αισθήσεις μας. Οταν καρφώνουμε το βλέμμα στην οθόνη, απομονωνόμαστε από το περιβάλλον. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει το γεγονός ότι αν και ο Καναδός ακαδημαϊκός εξυμνούσε την τεχνολογική πρόοδο, ταυτόχρονα σκιαγραφούσε μία ζοφερή εικόνα του μέλλοντος συγγράφοντας τρομακτικά βιβλία για τον τύπο, το ραδιόφωνο, την τηλεόραση και άλλες διαφημίσεις, αυτές που αλλάζουν τους στόχους μας, υποκαθιστούν την γειτονιά και εκλέγουν τους κυβερνήτες μας.

Marshall McLuhan

Ο McLuhan δεν ήταν αυτός που ανακάλυψε το είδος αυτού του πολιτισμικού σχολιασμού, καθώς υπήρξαν πολλοί συγγραφείς που κριτίκαραν τον κόσμο που ξεπηδούσε μαζί με τον βιομηχανικό καπιταλισμό και την εμπορευματοποίηση. Δεν έχω τρόπο να κρίνω πόσο αυθεντικός ήταν ο Καναδός ακαδημαικός. Οι παραπομπές στα βιβλία του παραπέμπουν σε συγγραφείς που φανερά τον επηρέασαν και ουδέποτε ο ίδιος είχε την αξίωση να θεωρείται καινοτόμος. Δεν μπορώ να πω το ίδιο όμως για τους μουσικούς που για τόσο λίγο χρόνο αποτέλεσαν μέλη του γκρουπ που είχε το ίδιο όνομα με τον θεωρητικό των media και της επικοινωνίας άνδρα. Το να ακούσει κάποιος τον δίσκο τους και να κατανοήσει τα θέματα που περιγράφονται μέσω της μουσικής, ίσως αποτελέσει μία καλή αρχή για να επιβεβαιώσει ή να αναθεωρήσει τις απόψεις του για τα media, πριν εμβαθύνει στον Marshall McLuhan.

ΒΑΣΙΛΗΣ ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ